De naam Merksplas herinnert er ons aan dat het dorp aan de grens van het Markgraafschap Antwerpen lag, gekend om zijn plassen, poelen en vennen.
Uit archeologische vondsten blijkt dat er in het Stenen Tijdperk al tijdelijke bewoningen waren van jagende voedselverzamelaars langs de boorden van de rivier 'Marck'. Vanaf de Bronstijd koos men meer en meer voor een blijvende woonst. Zo ontstonden de eerste nederzettingen, die later uitgroeiden tot boerengehuchten rond Frankische driehoekige pleintjes.
Grenzen al vroeg gekend
Als allereerste dorp in de Noorderkempen kende Merksplas haar grenzen nauwkeurig. Na een diefstal van zes karren hooi door inwoners van Weelde, werden al in 1251 de grenzen van Merksplas vastgelegd. Als buurgemeenten worden sindsdien genoemd Baarle, Rijkevorsel, Beerse, Vosselaar, Turnhout en Ravels.
In de twaalfde eeuw vertoefde in Merksplas en omstreken de ketter Tanchelm. In de zestiende eeuw vreesde heel de Kempen voor de plundertochten van Maarten van Rossum. In die periode raasde ook de Beeldenstorm door de Kempen.
Onze allereerste naam?
De oudst bekende gemeentenaam is Marcblas en dateert van 1148, toen de 'Heren van Marcblas' het dorp aan de 'paters Norbertijnen' schonken, als dank voor het verdrijven van Tanchelm. De witheren bleven zes eeuwen in Merksplas (op het Carons Hofke), tot aan de Besloten Tijd na de Franse Revolutie. Gedurende de meeste jaren behoorde Merksplas tot het Land van Turnhout, maar vanaf 1740 tot 1762 was het de graaf van Hoogstraten, die hier de lakens uitdeelde.
Het begin van de landloperskolonie
Tijdens de periode van de Verenigde Nederlanden (1815 – 1830) werd er gestart met de beruchte landloperskolonie. De Bolcksche Heide werd door de Hollanders omgevormd tot een domein in dambordstructuur en statige dreven, voor de opvang van vagebondjes, dronkaards en bedelaars.
Tijdens de wereldoorlogen
In de Eerste Wereldoorlog passeerden veel vluchtelingen langs Merksplas, om via de Belgische enclave achter de elektrische draad (ook wel de Dodendraad genoemd) het neutrale Nederland te bereiken.
Op het einde van de Tweede Wereldoorlog waren er bij de bevrijding van Merksplas verwoede gevechten. Zo kan men dan ook spreken van de Slag van Merksplas.
Wil je meer te weten komen over de geschiedenis van Merksplas? Neem dan contact op met onze Heemkundige kring Marcblas.